روند رخداد بلایای طبیعی در پهنه جغرافیایی ایران بالاتر از متوسط جهانی است و با توجه به بالا بودن شمار حوادث مربوط به سیل و زلزله در کشور برنامهریزی برای تقویت آمادگی جهت مدیریت مسائل مربوط به این حوادث امری الزامی است. در چنین شرایطی در ساعات و روزهای اولیه، تامین غذای سالم مهمترین مساله و اولویت است بنابراین اصل امنیت غذایی یکی از مهمترین نیازها در شرایط بروز بحران محسوب میشود. بستههای غذایی که برای آسیب دیدگان از بحرانهای طبیعی و جنگ طراحی میشوند باید ویژگیهای خاصی داشته باشند که از آن جمله میتوان به قابلیت بلعیدن راحت و استفاده آسان اشاره کرد. ردههای سنی مختلف، افراد خاص از جمله بیماران و نیز ذائقه مناطق مختلف جغرافیایی از جمله مواردی است که باید در طراحی جیرههای غذایی لحاظ شود، اما با توجه به عدم وجود پایه مشخص برای جیرههای غذایی در کشور در ابتدا طراحی جیره غذایی با نگاه عمومی برای جامعه در دستور کار قرار گرفته است. استفاده از موادی در جهت افزایش ارزش تغذیه ای هر جیره، تولید محصولات و فرآورده هایی با حجم کم و ارزش غذایی بالا، استفاده از مواد دارای قابلیت جذب بالا و همچنین موادی که دفع کمتری از بدن داشته باشد باید در تهیه و تولید جیره های غذایی مورد توجه قرار بگیرد. استفاده از تجربیات و فعالیتهای تحقیقاتی انجام شده در دانشگاه فردوسی مشهد، مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد در کنار بهره بردن از ایده های افراد خلاق و با تجربه، گامهای نخست این حرکت است و کسب همفکری و مشارکت از افراد باتجربه در حوزه صنایع دفاعی نیز در طراحی و تولید جیره های غذایی مد نظر است.

مقدمه
بدون شک توجه به تغذیه و امور مربوط به آن در هر کشوری از دغدغههای اصلی دولتها و نهادهای مسئول در این حوزه است. مسائلی مانند امنیت غذایی شهروندان از جمله مواردی است که همواره توسط نهادهای مختلف مورد مطالعه و رصد قرار گرفته و برای آن برنامهریزی میشود. در این راستا، طراحی جیرههای غذایی با توجه به شرایط مختلف و جامعههای هدف متفاوت از اهمیت ویژهای برخوردار است. توجه به جیرههای غذایی ویژهی سالمندان، جیرههای غذایی ویژهی کودکان، جیرههای غذایی ویژهی بیماران خاص و بالاخره جیرههای غذایی در شرایط بحران از جملهی مواردی است که در این حوزه باید مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد. در این میان، توجه به جیرههای غذایی در شرایط بحران از اهمیتی دوچندان برخوردار است. با توجه به وضعیت اقلیمی کشور ما و بروز حادثههایی مانند زلزله و سیل و همچنین با نگاهی به نیازهای کشور در زمینهی جیرههای غذایی در دوران هشت سالهی دفاع مقدس، اهمیت و لزوم نوآوری در طراحی، بستهبندی و پیادهسازی جیرههای غذایی به چشم میخورد.
موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی نیز در راستای رسالت خود و با درک اهمیت موضوع در برنامه پنج ساله دوم خود، بحث جیرههای غذایی برای گروههای سنی مختلف، بیماران خاص، سالمندان و شرایط بحران را از اولویتهای اصلی در نظر گرفته است و در همین راستا تصمیم به برگزاری رویدادهایی استارتاپی در حوزه جیرههای غذایی در شرایط مختلف دارد. هدف از این رویدادها جلب توجه متخصصان، دانشمندان و دانشجویان حوزه غذا به مبحث جیرههای غذایی و همچنین نشر دانش در این زمینه و یافتن راهحلهای نوآورانه جهت حل مشکلات این بخش است. در گام اول از این دست رویدادهای استارتاپی، موضوع جیرههای غذایی در شرایط بحران انتخاب گردید که این طرح توسط موسسه پژوهشی و با همکاری گروه مشاورین اینوواتوس اجرایی گردیده است. هدف از این رویداد «کمک به تامین امنیت غذایی در شرایط بحران از طریق طراحی و تولید جیرههای غذایی» میباشد. گزارش پیش رو شامل سه فصل است. فصل اول این گزارش، به برنامهریزیها و روند اجرایی این رویداد اشاره دارد. در فصل دوم، گزارش «نشست جیرههای غذایی در شرایط بحران» که در تاریخ ۳۰ مهرماه برگزار شده ارائه شده است و در فصل سوم، گزارش «رویداد جیرههای غذایی در شرایط بحران» که در تاریخ ۳۰ بهمنماه برگزار شده است ارائه خواهد شد.
مجریان طرح

موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی به عنوان یکی از مراکز پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به منظور پاسخگویی به نیازهای تخصصی داخلی و با توجه به مزیتهای منطقه شرق کشور در زمینه صنعت غذا، فعالیت مینماید، جذب دانشجوی دکتری پژوهشمحور، برقراری ارتباطات گسترده بینالمللی برای دستیابی به آخرین دستاوردهای پژوهشی مراکز علمی جهان در زمینه صنعت غذا و نیز انعقاد قراردادها و تفاهمنامههای داخلی با مراکز دولتی و بخش خصوصی مرتبط با صنعت غذا از مهمترین اقدامات اجرایی این موسسه پژوهشی میباشد.
اینووا موسسهای است مشاورهای که مبتنی بر دانش روز و تجربههای عملی، روشهای نوین، ابزارها و خدمات نرم و با تأکید بر خلاقیت و نوآوری به منظور رشد و توسعه و نوآورنمودن کسبوکارها و کاهش فاصله بین مراکز علمی و صنعتی و همچنین کاربردیکردن علوم در امور تولیدی و اجرایی با هدف توانآفرینی، دوام، ارتقاء و تعالی کسبوکارهای کشور و توانمندسازی رقابتی در کلاس جهانی، کارآفرینی و ارزشآفرینی فعالیت مینماید.

فصل اول ( برنامه ریزی )








برگزاری جلسه برنامهریزی و هماندیشی جیرههای غذایی ۲۷ شهریور ماه ۱۳۹۸

جلسه برنامهریزی و هماندیشی رویداد جیرههای غذایی در شرایط اضطرار و بحران با حضور اعضای هیئت علمی موسسه پژوهشی، نمایندگان گروه مشاورین اینوواتوس، نمایندگان دفتر مدیریت بحران، پدافند غیرعامل استانداری خراسان رضوی، نمایندگان هلال احمر خراسان رضوی، نماینده دانشکده طب سنتی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نماینده گروه تغذیه دانشگاه فردوسی مشهد، نماینده گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نماینده جهاد دانشگاهی خراسان رضوی و نمایندگان مرکز نخبگان شهید فهمیده در مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی برگزار شد. هدف از این نشست بررسی تحقیقات انجامشده تاکنون و اخذ پیشنهاد در زمینه برنامهریزی و تعیین محورهای رویداد جیرههای غذایی و همچنین معرفی رویداد به مدعوین بود.

در ادامه با هماهنگیها و پیگیریهای انجامشده، مقرر شد نشست جیرههای غذایی در شرایط بحران توسط موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی با همکاری گروه مشاورین اینوواتوس و حمایتهای گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مرکز نخبگان شهید فهمیده شمال شرق کشور، دانشکده صنایع غذایی دانشگاه فردوسی مشهد، هلال احمر خراسان رضوی و جهاد دانشگاهی مشهد در تاریخ ۳۰ مهرماه ۱۳۹۸ برگزار شده و در پایان این نشست، از وب سایت رسمی رویداد استارتاپی جیرههای غذایی در شرایط بحران رونمایی شود تا محققان، پژوهشگران و علاقهمندان بتوانند از این طریق در رویداد مذکور شرکت نمایند.
فصل دوم ( نشست تخصصی جیره های غذایی در شرایط بحران )
در تاریخ ۳۰ مهرماه ۱۳۹۸، نشست جیرههای غذایی در شرایط بحران در محل تالار همایشهای نمایشگاه بینالمللی مشهد برگزار شد. این نشست که با هدف انتشار دانش و بررسی وضعیت کنونی جیرههای غذایی درکشور برنامه ریزی شده بود با حضور جمع کثیری از مخاطبان که شامل متخصصان، دانشجویان و علاقهمندان از ساعت ۹ الی ۱۳ برگزار گردید.
برخی از برنامه های نشست :
- سخنرانی و بیان خاطرات از تجربه بحران غذا در شرایط نظامی و جنگی
- سخنرانی با موضوع نوآوری شرط حیات و بقا
- بیان تجربه و درسآموختهها از سیل شمال کشور و زلزله کرمانشاه و بررسی وضعیت نیازهای حوزه جیرههای غذایی
- شاخص ها و فاکتورهای بااهمیت در طراحی و بستهبندی جیرههای غذایی
- رونمایی از رویداد تخصصی جیرههای غذایی
- پنل پرسش و پاسخ
حامیان نشست:
- جمعیت هلال احمر خراسان رضوی
- جهاد دانشگاهی خراسان رضوی
- گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد
- مرکز نخبگان شهید فهمیده شمال شرق کشور
- دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد
- دانشگاه فردوسی مشهد
- صنایع غذایی گندمچین




برنامه نشست جیرههای غذایی، ۳۰ مهرماه، ساعت ۹ الی ۱۳


دکتر قدیر رجبزاده رئیس مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در خصوص برگزاری این نشست گفت: با در نظر گرفتن اهمیت این موضوع در برنامه پنج ساله دوم مؤسسه، بحث جیرههای غذایی برای گروههای سنی مختلف، بیماران خاص، سالمندان و شرایط بحران را از اولویتهای اصلی در نظر گرفته است. وی ادامه داد: برای طراحی جیرههای غذایی در شرایط بحران نیاز به کمک و همفکری تمام سازمانهایی که در این زمینه فعالیت میکنند وجود دارد. دکتر رجبزاده با بیان اینکه در زمینه طراحی جیرههای غذایی بیش از نیم قرن با کشورهای پیشرفته دنیا فاصله داریم، افزود: تحقیقات قابل توجهی در زمینه طراحی جیرههای غذایی در کشور انجام شده اما هنوز در کشور مطابق با استانداردهای جهانی جیره غذایی برای شرایط بحرانی وجود ندارد.
دکتر رجبزاده ضمن اشاره به رویداد جیرههای غذایی که پس از این نشست آغاز خواهد شد گفت: این رویداد به فرآیند طراحی و تولید جیرههای غذایی در شرایط بحران منتج خواهد شد با این امید که استان خراسان بتواند در زمینه طراحی جیرههای غذایی الگویی برای سایر استانهای کشور باشد.
معاون پژوهشی مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی ایران را جزو ۱۰ کشور حادثهخیز دنیا دانست و افزود: از ۴۱ نوع بلای طبیعی دنیا، ۳۱ نوع در ایران به وقوع میپیوندد که بر این اساس در بحث تلفات بلایای طبیعی دارای مقام ششم در دنیا و مقام چهارم در قاره آسیا هستیم. دکتر سید مهدی زیارتنیا ادامه داد: بر اساس آمارهای اعلامشده ۹۰ درصد جمعیت ایران در معرض حوادث بلایای طبیعی، ۷۰ درصد در معرض زلزله و ۵۰ درصد در معرض سیل قرار دارند. وی همچنین تصریح کرد: هرم سنی ایران در ۳۰ سال آینده نشاندهنده کهنسالی جمعیت کشور خواهد بود که این موضوع نیازمند برنامهریزی برای جیرههای غذایی سالمندان و بیماریهای خاص است.


سرتیپ دوم تارخ نیز در این نشست ضمن ایراد سخنانی گفت: جایگاه جیرههای غذایی در زمان وقوع جنگ کمتر از سلاح و مهمات نیست چرا که سرباز گرسنه توان استفاده از سلاح را ندارد. وی به طراحی جیرههای غذایی نظامی بر اساس ذائقه ایرانی اشاره کرد و ادامه داد: جیرههای غذایی در نیروهای مسلح، آماد درجه یک محسوب میشود که باید به صورت هدفمند طراحی شوند و جنبههای مختلف سلامت جسمی و روحی را مورد توجه قرار دهد. او در پایان بیان کرد: امیدواریم با این اقدام زیبا و مقدس که از سوی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی آغاز شده، شاهد طراحی بستهای باشیم که در شرایط بحران و بلایای طبیعی بتواند به صورت اصولی مورد استفاده قرار گیرد.
در ادامه «دکتر حمید آرین نژاد»، معاون پژوهشی پژوهشکده شهید مطهری به دستاوردهای این پژوهشکده که با همکاری مؤسسات علمی – پژوهشی مانند دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی و سایر مؤسسات استان انجام شده اشاره نمود و در پایان خواستار حمایت مادی و معنوی دستگاههای اجرایی ذینفع در تجاریسازی محصولات و فناوریهای به دست آمده شد.


پس از آن آقای اسماعیل بهمنآبادی، معاون امداد و نجات جمعیت هلال احمر خراسان رضوی با بیان خاطرات خود از زلزلهی بم و سیل و زلزلهی اخیر کشور و بیان دغدغههای خود در این زمینه، از چالشهای هلال احمر در تامین غذای آسیبدیدگان سخن گفت و از پژوهشگران و متخصصان این حوزه خواست تا با توجه به نیازهای واقعی و عملیاتی سازمانهای مربوطه، به مشکلات بستهبندی و نگهداری جیرههای غذایی نیز توجه کنند. ایشان تاکید داشتند که در شرایط بحرانهای طبیعی مانند سیل و زلزله متغیرهای بسیاری بر روی نحوه توزیع و نوع جیره اهدایی تاثیرگذار است که اکثرا در محیطهای آکادمیک به آن توجهی نمیشود.
مهندس غلامعباس عربشاهی پژوهشگر و مدرس حوزه نوآوری و کارآفرینی ضمن ایراد سخنرانی به تعریف نوآوری اجتماعی پرداخت و گفت: آزمون مقبولیت نوآوری اجتماعی در کارخانه و سازمان انجام نمیشود بلکه باید در شرایط نزدیک به جامعه آزمون شود. وی با بیان اینکه طراحی جیرههای غذایی در شرایط بحران یک نوآوری اجتماعی به شمار میرود افزود: پس از حصول نتایج قابل قبول از طراحی بستههای غذایی، نوآوریهای مذکور باید در جامعه آزمون شوند. او ادامه داد: هدف نهایی نوآوری اجتماعی تغییر سیستماتیک یعنی متداولسازی آن نواوری در جامعه است.


در قسمت پایانی این بخش مهندس ابراهیمی، مدیر عامل گروه مشاورین اینوواتوس دربارهی اقدامات صورتگرفته درمورد رویداد جیرههای غذایی تا کنون توضیحاتی را ارائه و از وبسایت رسمی رویداد تخصصی جیرههای غذایی به آدرس Foodrations.ir رونمایی شد. در همین راستا از متخصصان و علاقهمندان به فعالیت در این زمینه دعوت کرد تا برای ثبت ایده به آدرس مذکور مراجعه نمایند. وی افزود: ثبت ایدههای خلاقانه در محورهای تایید شده، غربالگری ایدههای ثبتشده توسط اساتید و دانشمندان این حوزه، توسعه و تکمیل این ایدهها با کمک تیم علمی همراه طرح و در نهایت حمایتهای مادی و معنوی برای تجاریسازی ایدههای نوآورانه از بخشهای مختلف این رویداد تخصصی خواهد بود. همچنین ایشان محورهای اصلی ثبت ایده در این رویداد و روند ثبت ایده تا انتخاب افراد برتر را به طور خلاصه توضیح دادند.
محورهای رویداد
- بستهبندی جیرههای غذایی در شرایط بحران
- طراحی سبد مطلوب جیرههای غذایی(فرمولاسیون، حجم، ماندگاری)
- محتویات بسته بندی جیرههای غذایی
- طراحی جیره با توجه به الزامات فرهنگی و ذائقه مناطق مختلف جغرافیایی
- لجستیک جیرههای غذایی در شرایط بحران
پنل تخصصی پرسشوپاسخ
آخرین بخش این نشست برپایی پنل تخصصی پرسش و پاسخ بود که جناب آقای دکتر زیارتنیا مدیریت این پنل را به عهده داشتند. در این قسمت سوالات توسط تیم اجرایی از میان مخاطبین جمعآوری گردید و به اعضای پنل سه دقیقه زمان برای پاسخ به هر سوال داده شد.
اعضای پنل پرسش و پاسخ:
- آقای دکتر بیشهسری، معاونت امنیت غذایی وزارت دفاع
- آقای مهندس برنا، پژوهشکده مطهری
- آقای بهمنآبادی، نماینده جمعیت هلال احمر استان خراسان رضوی
- خانم دکتر شهیدی، نماینده دانشگاه فردوسی مشهد
- آقای دکتر پهلوانلو، نماینده موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی

فصل سوم (رویداد جیرههای غذایی در شرایط بحران)
پس از برگزاری نشست جیرههای غذایی در شرایط بحران، فرآیند ثبت ایده در وبسایت رسمی این رویداد آغاز شد. در این راستا و به جهت جلب نظر همهجانبهی ایدهپردازان و متخصصان به این حوزه، اطلاعرسانیهای گستردهای در سطح ملی صورت گرفت. از جملهی این موارد میتوان به ایجاد کمپینهای تبلیغاتی در شبکههای اجتماعی، ارسال نامه به مراکز رشد و مراکز تحقیقاتی سراسر کشور، ارسال نامه به پارکهای علم و فناوری سراسر کشور و دعوت از واحدهای صنعتی اشاره کرد. همچنین مقرر شد صاحبان ایده تا روز ۲۳ بهمنماه ایدههای خود را ثبت نموده و پس از داوری اولیه، ۱۲ تن از آنها بتوانند در روز رویداد از ایده و طرح خود دفاع کنند.
داوری اولیه
در مجموع و تا روز پایانی ثبت ایده در تاریخ ۲۳ بهمنماه، ۶۳ ایده در وبسایت رسمی رویداد به ثبت رسید. داوری اولیه توسط اعضای کارگروه جیرههای غذایی در موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی صورت پذیرفت. در فرآیند داوری، هر داور فرمی مانند فرم زیر که اطلاعات آن توسط ایدهپردازان در وبسایت تکمیل شده بود در اختیار داشت و نظر خود را بر اساس شاخصههای تعیین شده که بر پایهی طیف پنجنقطهای لیکرت طراحی شده بود اعلام میکرد. این فرمها صرفا شامل اطلاعات ایده بوده و فاقد هرگونه اطلاعات شناسایی از صاحب ایده مانند نام و نام خانوادگی او بوده است.

در پایان ۱۲ ایده از میان ایدههای ثبتشده انتخاب شدند و از آنها برای شرکت در روز رویداد دعوت به عمل آمد. ایدههای منتخب در مرحلهی داوری اولیه در ادامه آمده است (ایدهها بدون ترتیب هستند):

بررسی آماری مخاطبین رویداد جیره های غذایی
- تعداد کل طرح های نوآورانه ارسالی ۶۳ طرح
- تعداد ارسال طرح داشتند ۲۶ شهر
- جدول بررسی ایدهها به تفکیک تحصیلات صاحبان ایده

جدول بررسی سطح تحصیلات ۱۲ طرح برتر رویداد

پس از اعلام نتایج اولیه، برای منتخبان آموزش ویدئویی «اصول مذاکره با سرمایهگذار در رویداد جیرههای غذایی» با تدریس جناب آقای مهندس عربشاهی، مدرس و پژوهشگر حوزهی نوآوری به صورت اختصاصی تهیه و در اختیار آنها قرار گرفت. نحوهی پرزنت ایده در حضور سرمایهگذار، چگونگی مذاکره با سرمایهگذار و تفاوتهای مذاکره بین سرمایهگذار خصوصی و دولتی از جمله مواردی بود که در این ویدئو مورد تدریس قرار گرفت.

برگزاری رویداد
رویداد جیرههای غذایی در شرایط بحران در تاریخ ۳۰ بهمنماه در سالن همایش هتل ثامن مشهد برگزار شد. این رویداد که با هدف جذب ایدههای نوآورانه از سراسر کشور در حوزههای جیرههای غذایی در شرایط بحران توسط موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی و گروه مشاورین اینوواتوس طراحی و اجرا شده بود با حضور صاحبان ایدهی برتر، ذینفعان این حوزه و دیگر علاقهمندان در تاریخ ۳۰ بهمنماه برگزار شد.
برنامههای رویداد

- سخنرانی رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی
- ارائه گزارش
- ارائه ایدهها
- داوری
- نشست کارآفرینانه
- اعلام نتایج

دکتر قدیر رجبزاده، رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی، در ابتدای رویداد به ذکر اهمیت جیرههای غذایی برای کشور و نیازهای فعلی ما در این حوزه پرداخت. او در ادامه اهداف موسسه پژوهشی از برگزاری این رویداد را اعلام کرد. وی همچنین در ادامه به برنامههای موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در این حوزه اشاره کرده و اهمیت این دست رویدادها را یادآور شد. در پایان، دکتر قدیر رجبزاده از حضار برای حمایت از این رویداد تشکر کرد و از صاحبان ایده خواست تا موسسه را در این راه همراه خود بدانند.

پس از دکتر رجبزاده، دکتر مهدی زیارتنیا، معاون پژوهشی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی به نگاهی به گذشته و اقدامات صورتگرفته در این حوزه تا امروز، اهداف موسسه را از برگزاری این رویداد یادآور شد. در ادامه، وی به ارائه گزارشی از تعداد ایدهها، گسترهی جغرافیایی صاحبان ایده، مدرک تحصیلی صاحبان ایده و دیگر اطلاعات رویداد پرداخت.
دکتر زیارتنیا در پایان از حاضران خواست تا نظارهگر ایدههای ارائهشده در این رویداد باشند.
پس از دو سخنرانی ابتدایی ، ارائه ایدهها آغاز شد. در ابتدا مهندس محمدعلی ابراهیمی، مدیرعامل گروه مشاورین اینوواتوس که مدیریت پنل داوری را بر عهده داشت به داوران نکاتی را دربارهی داوری این رویداد یادآور شد و از آنها خواست تا نظر خود را دربارهی هر ارائه، با توجه به دستورالعمل ارائهشده به هر داور در برگههای مخصوص داوری ثبت کنند. لیست داوران این رویداد در ادامه آمده است:


از راست به چپ: مهندس ابراهیمی، دکتر کریمی، دکتر معروف و دکتر پهلوانلو

از راست به چپ: دکتر مظاهری، مهندس عربشاهی، دکتر رضانژادو آقای بهمنآبادی
هر صاحب ایده فرصت داشت تا ۴ دقیقه طرح و ایدهی خود را ارائه کند. همچنین داوران نیز ۴ دقیقه فرصت داشتند تا سوالات خود را پرسیده و ابهامات خود را رفع نمایند. در ادامه تصاویر صاحبان ایده در هنگام ارائهی ایدهی خود آمده است:


