بازطراحی نظام حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان
شرکت‌های دانش‌بنیان به سه دسته نوع اول، دوم و سوم دسته‌بندی شده‌اند که گاهی شاهد بروز برخی تبعیض‌ها در مورد آن‌ها بوده‌ایم. لذا معاونت علمی، فناوری و ریاست جمهوری دست به تدوین آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان، دسته بندی مجدد این شرکت‌ها و تعریف نظام حمایتی جدیدی زده است. این آیین‌نامه تلاش دارد نواقص موجود را پوشش دهد.
شواهد نشان می‌دهد، حمایت‌هایی که تا الان از صنایع وجود داشته، نتوانسته است ما را به هدف نهایی مبنی بر توسعه زنجیره ارزش محصولات و افزایش ارزآوری برای کشور برساند، به طوری که در حال حاضر تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان محصولات نهایی و صادرکنندگان موادخام و نیمه خام در جهان شده‌ایم.
دسته بندی جدید شرکت‌های دانش‌بنیان
در آیین‌نامه جدید، تمام شرکت‌های دانش‌بنیان در سه دسته‌بندی قرار می‌گیرند.
- نوپا شرکت‌های کوچکی هستند که هنوز به لحاظ کسب و کار به بلوغ لازم نرسیده‌اند.
- نوآور شرکت‌هایی هستند که فروش سالانه آن‌ها بالاتر از ۵ میلیارد تومان است، ولی سهم فروش آن‌ها از محصولات دانش‌بنیان کمتر از ۵۰ درصد است.
- فناور شرکت‌هایی هستند که تمرکز اصلی آن‌ها بر اقتصاد دانش‌بنیان است و در این حوزه فعالیت می‌کنند. سهم محصولات دانش‌بنیان از کل فروش این شرکت‌ها ۵۰ به علاوه یک درصد است. این شرکت‌ها نیز فروش بالای ۵ میلیارد تومان را در سال دارند.
۸۰ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان کشور که تقریباً ۶ هزار و ۷۵۰ مورد هستند، در دسته نوپا قرار می‌گیرند. هزار شرکت در دسته نوآور و ۶۵۰ شرکت هم فناور محسوب می‌شوند. نکته مهم این است که شرکت‌های دانش‌بنیان باید روند رشد خود را مرحله به مرحله طی کنند و نمی‌توانند از شرکت نوپا به فناور تبدیل شوند که این امر باعث می‌شود شرکت‌ها مراحل رشد را پله پله طی کنند و در مسیر رشد واقعی و توسعه زنجیره ارزش محصولات قرار بگیرند.
تحول در نظام حمایتی شرکت‌های دانش‌بنیان
- در آیین‌نامه جدید، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر میزان رشدشان است که باعث انگیزه‌ای برای شرکت‌ها می‌باشد که خود را از یک مرحله به مرحله بالاتر برسانند و از مزیت‌های این امر بهره‌مند شوند.
- هر شرکت در مدت زمان مشخصی می‌تواند در یک مرحله باقی بماند و بعد از سپری شدن یک مدت مشخص به مرحله بعدی صعود کند. مثلاً شرکت‌ها تا ابد نمی‌توانند در مرحله نوپا باقی بمانند و از حمایت‌های این سطح بهره‌مند شوند. به این ترتیب، به نظر می‌رسد نوعی حمایت مشروط و زمانمند از شرکت‌ها به عمل می‌آید.
تحولات مهم اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان
امیرحسین اقبالی کارشناس اقتصادی با اشاره به این موضوع که تا پیش از این با یک سری چالش‌ها در زمینه ارزیابی و حمایت از دانش‌بنیان‌ها مواجه بودیم به «جوان» می‌گوید: «نظام ارزیابی براساس قانون قبلی که مصوب سال ۸۹ بود، نوشته شده است که بحث اصلی آن شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان بود. در آیین‌نامه جدیدی که اخیراً معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری منتشر کرد، دو موضوع تغییر نظام ارزیابی و حمایت مطرح شده است.»
وی ادامه می‌دهد: «نظام ارزیابی و حمایت از توسعه شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان که به تازگی مطرح شده است، قصد دارد نقش‌آفرینی دانش‌بنیان‌ها را در صنایع کشور تسهیل کند.»
به گفته این کارشناس اقتصادی، در وهله اول، شاخص‌های جدیدی که تعریف شده است در تقسیم‌بندی شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مؤثر هستند. دوم میزان فروش و سوم مسیر رشد در این دسته‌بندی اثرگذار هستند. بنابراین به جای تک شاخص پیچیدگی فناوری در نظام ارزیابی و حمایت از دانش‌بنیان که به تازگی ابلاغ شده شاخص‌های متنوعی در نظر گرفته شده است.
وی ادامه می‌دهد: «در نظام ارزیابی جدید شرکت‌ها به سه دسته نوپا، نوآور و فناور تقسیم می‌شوند. شرکت‌ها و مؤسسات نوپا نسبت به نوآور و فناور به لحاظ میزان فروش متفاوت هستند. شرکت‌هایی که کمتر از ۵ میلیارد تومان در سال فروش دارند، نوپا محسوب می‌شوند. شرکت‌های نوآور بالای ۵ میلیارد تومان در سال درآمد دارند، اما کالا‌ها و خدمات دانش‌بنیان کمتر از ۵۰ درصد از میزان فروش این شرکت را تشکیل می‌دهند. شرکت‌های دسته سوم فناور هستند، این شرکت‌ها هاب اصلی اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان کشور محسوب می‌شوند.»
حمایت برمبنای رشد و پیشرفت حداکثری شرکت‌های دانش‌بنیان
محمدصادق سالم کارشناس حوزه علم و فناوری در رابطه با تحول نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به «جوان» می‌گوید:
«معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای تسهیل ورود شرکت‌ها به اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان به سمت اصلاح نظام ارزیابی حرکت کرده است؛ نظام ارزیابی جدید طیف وسیع‌تری از عوامل و شاخص‌ها را در نظر می‌گیرد و با قانون جهش تولید مبتنی بر دانش همسو می‌شود. انتظار می‌رود نظام ارزیابی جدید، ورود بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان به اکوسیستم را تسهیل کند و باعث رشد و توسعه اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان در ایران شود.»
در آخر
با رهیافت جدید دولت می‌توان چشم‌انداز روشنی برای شرکت‌های دانش‌بنیان متصور بود، اما به شرطی که این مسیر استمرار داشته باشد و دچار روزمرگی نشود. شرکت‌های بزرگ نیز می‌توانند بخشی از ظرفیت خود را در اختیار این شرکت‌ها قرار دهند و از نتایج آن بهره ببرند؛ هرچند برخی شرکت‌های بزرگ به این مسیر روی آورده‌اند و واحد‌های اختصاصی دانش‌بنیان دارند.
