در نوشته‌ی قبل در خصوص اینکه طرح کسب‌وکار چیست و چه ویژگی‌هایی دارد صحبت کردیم. در این یادداشت می‌خواهیم درباره‌ی اینکه چگونه می‌توان یک طرح کسب‌وکار تهیه کرد صحبت کنیم. برای این هدف ابتدا باید بدانیم طرح کسب‌وکار چه انواعی دارد و شامل چه بخش‌هایی است.
انواع طرح کسب‌وکار
به طور کلی می‌توان گفت دو قالب طرح کسب‌وکار وجود دارد.
طرح کسب‌وکار کلاسیک: طرح‌های کسب‌وکار کلاسیک همین طرح‌هایی هستند که در اینجا درباره‌ی آن‌ها صحبت می‌کنیم. این طرح‌ها قالب‌های یکسانی ندارند اما بخش‌هایی وجود دارد که بین همه‌ی آن‌ها مشترک است. این سند در واقع یک سند کامل و دارای جزئیات بسیار است که تمامی ابعاد کسب‌وکار را مورد بررسی قرار می‌دهد. در ادامه در خصوص بخش‌های مختلف این نوع طرح کسب‌وکار مفصل‌تر صحبت خواهیم کرد.
طرح کسب‌وکار استارت‌آپی: طرح کسب‌وکار استارت‌آپی در واقع یک طرح کسب‌وکار کامل نیست و ارزش آن به اندازه‌ی یک خلاصه مدیریتی در طرح کسب‌وکار کلاسیک است. از این نوع BP عمدتا در ارائه‌های استارت‌آپی نظیر Pitch Deckها،استارت‌آپ ویکندها و ... استفاده می‌شود. در ادامه تصویر یک نمونه طرح کسب‌وکار استارت‌آپی را می‌بینیم.
یک طرح کسب‌وکار چه بخش‌هایی دارد؟
طرح‌های کسب‌وکار قالب مشخصی ندارند و حتی دو طرح کسب‌وکار ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند اما همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم، بخش‌هایی وجود دارد که در اغلب طرح‌های کسب‌وکار و بیزینس‌پلن‌ها مشترک است. در ادامه به این بخش‌ها اشاره می‌کنیم.
خلاصه مدیریتی
خلاصه مدیریتی اولین بخشی است که در طرح کسب‌وکار و طرح‌های امکان‌سنجی با آن روبه‌رو می‌شویم. طرح کسب‌وکار یک سند مفصل است که بسته به عوامل مختلفی می‌تواند طولانی و دارای جزئیات زیاد باشد. به همین دلیل ایده‌ی وجود خلاصه مدیریتی از اینجا می‌آید که یک مدیر بی‌حوصله فرصت ندارد تمام طرح کسب‌وکار را مطالعه کند. به همین دلیل خلاصه مدیریتی تهیه می‌شود که به طور مختصر درباره‌ی طرح صحبت کند و نشان دهد طرح درباره‌ی چیست و چه بخش‌هایی دارد.
خلاصه مدیریتی مانند چکیده در مقاله‌های علمی است. چکیده در ابتدای مقاله قرار دارد اما در واقع در انتهای روند تهیه‌ی مقاله نوشته می‌شود. خلاصه مدیریتی نیز اولین بخشی است که در طرح کسب‌وکار مشاهده می‌شود اما در پایان نوشته می‌شود. زمانی که تمامی بخش‌های طرح کسب‌وکار تدوین شد و کار تهیه‌ی آن به پایان رسید، خلاصه‌ی آن‌ها در خلاصه مدیریتی قرار داده می‌شود.
تشریح کسب‌وکار
بعد از خلاصه مدیریتی، به سراغ تشریح کسب‌وکار می‌رویم. در این بخش اطلاعات مربوط به کسب‌وکار قرار داده می‌شود. بسته به اینکه صاحب کسب‌وکار این طرح را برای استفاده‌ی خودش تدوین می‌کند یا آن را برای ارائه به نهادهای مالی و سرمایه‌گذاری تهیه می‌کند، ممکن است جزئیات این بخش متفاوت باشد. به طور کلی اما می‌توان گفت در تشریح کسب‌وکار به اطلاعات حقوقی کسب‌وکار، معرفی شرکت، ساختار سازمانی آن، تیم مدیریتی کسب‌وکار، مشخصات نیروی انسانی، رسالت و ماموریت و چشم‌انداز شرکت، مجوزها و تاییدیه‌های اخذشده و هر آن چه که به معرفی کسب‌وکار کمک کند اشاره می‌شود. هم‌چنین در این بخش محصولات (یا خدمات) شرکت معرفی می‌شود. چنانچه طرح کسب‌وکار برای محصول یا خدمت جدیدی تهیه می‌شود، شرح آن به طور مفصل باید در فصل بعد انجام شود و در این بخش تنها اشاره‌ی گذرا به آن کافی است.
تشریح محصول
در این بخش باید به تشریح محصول یا خدمت مورد نظر خود اشاره کنید. بسته به اینکه کسب‌وکار در چه مرحله‌ای از بلوغ خود باشد، ممکن است این بخش جزئیات متفاوتی داشته باشد. در این بخش درباره‌ی محصولات یا خدمات خود به طور مفصل صحبت کنید. ویژگی‌های فنی آن را شرح دهید، فرآیند تولید محصول یا فرآیند ارائه خدمت را تشریح کنید و هر چیزی که به شناخت بیشتر محصولات یا خدمات مورد نظر طرح کمک می‌کند را ارائه دهید. خواننده‌ی طرح کسب‌وکار باید بتواند با مطالعه‌ی این بخش به طور دقیق با محصول یا خدمت مورد نظر شما آشنا شود و آن را به طور کامل بشناسد.
تحلیل بازار
شاید بتوان گفت یکی از سخت‌ترین و البته مهم‌ترین بخش‌ها در تهیه‌ی طرح کسب‌وکار و طرح توجیهی، مطالعات بازار و تحلیل بازار طرح است. در این بخش باید بتوانید بازار محصول یا خدمت خود را به طور کامل شناسایی کرده و آن را تا حد امکان به طور دقیق بررسی کنید. در این بخش به مواردی نظیر حجم کل بازار، حجم بازار بالقوه و بالفعل، سهم قابل کسب شما از این بازار اشاره کنید. هم‌چنین باید به طور مفصل شرح دهید برای تحلیل بازار خود از چه شیوه‌ای استفاده کرده‌اید. مطالعات بازار شیوه‌های گوناگونی دارد که ممکن است شما در تحلیل خود از یک یا چند شیوه استفاده کرده باشید. هم‌چنین باید شرح دهید داده‌های خود را از چه منابعی استخراج نموده‌اید تا در صورت ارائه‌ی طرح به دیگری، خواننده بتواند صحت داده‌ها و نتایج را بررسی کند. معمولا توصیه می‌شود در مطالعات بازار تنها به یک روش اکتفا نکنید تا بتوانید بازار خود را دقیق‌تر مورد ارزیابی قرار دهید.
تحلیل بازار در نهایت باید به سوالات مربوط به عرضه و تقاضا پاسخ دهد. بدین‌معنا که در نهایت باید بدانیم برای محصول یا خدمت چه میزان تقاضا وجود دارد و این تقاضا چگونه و به چه میزانی پاسخ داده می‌شود. منظور از عرضه دو بخش تولید داخل و واردات است و منظور از تقاضا، دو بخش تقاضا داخلی و صادرات است. ممکن است محصول شما یک محصول نوآورانه باشد که تقاضای فعلی را به صورت بهتری برطرف می‌کند. ممکن است خدمت مورد نظر شما همین الآن هم موجود باشد و بازار هدف یک بازار بالغ بوده و رقابت کامل در آن جریان داشته باشد و شما در پی کسب سهم از این بازار باشید. در برخی موارد نیز ممکن است محصول یا خدمت شما کاملا جدید باشد و در پی برطرف‌کردن نیازی باشد که تا کنون پاسخی برای آن وجود نداشته است. در هر حال تحلیل بازار باید بتواند به سوالات مربوط به عرضه و تقاضا پاسخ دهد.
علاوه بر موارد فوق، در این بخش باید به مشتریان خود نیز بپردازید. اطلاعاتی نظیر بازار هدف، پرسونای مشتری و هر چیزی که به شناخت دقیق‌تر مشتریان کمک کند را در این بخش ارائه دهید. علاوه بر این، برنامه‌ی بازاریابی و استراتژی‌های قیمت‌گذاری از جمله دیگر بخش‌ها هستند که در این فصل به آن‌ها اشاره می‌شود.
نکته‌‌ای که یادآوری و تاکید بر آن در پایان این بخش ضروری است این است که در فصل بازار، باید بررسی‌ها به صورت کمی انجام شود و داده‌ها به صورت اطلاعاتی مبتنی بر عدد و رقم باشند. بنابراین باید مواردی نظیر تقاضا، عرضه، سهم بازار و سایر موارد به صورت داده‌های کمی بوده تا بر روی آن‌ها بتوان محاسبات مورد نظر را انجام داد.
تحلیل مالی و اقتصادی
یکی دیگر از بخش‌های بسیار مهم در طرح کسب‌وکار و طرح توجیهی، تحلیل مالی و اقتصادی است. پیشتر گفتیم در کشور ما BP و FS به یک سند مالی تقلیل داده شده است. بنابراین واضح است که این بخش اهمیت بسیار زیادی دارد. در این بخش تمامی جنبه‌های مالی و اقتصادی طرح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. مواردی نظیر هزینه‌های اجرای طرح، هزینه‌های تولید محصول یا ارائه خدمت، قیمت فروش، پیش‌بینی‌های مالی، جریانات نقدی، سرمایه در گردش مورد نیاز، میزان سود پروژه و ... همگی از مواردی هستند که در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرند. بسته به اینکه کسب‌وکار در کدام مرحله از بلوغ خود باشد، کاربردهای این بخش ممکن است متفاوت باشد. به طور مثال برای کسب‌وکاری که در ابتدای راه‌اندازی است، بخش مالی و اقتصادی می‌تواند نشان دهد آیا اساسا راه‌اندازی این کسب‌وکار سودده است و اگر پاسخ مثبت بود، این سود به چه میزان بوده و آیا صاحبان آن کسب‌وکار را راضی می‌کند و یا خیر. در وضعیت دیگر، برای کسب‌وکاری که راه‌اندازی شده، برنامه‌ریزی‌های مالی به منظور مدیریت مالی بر اساس این بخش قابل انجام است. هم‌چنین ممکن است کسب‌وکار بخواهد به سبد محصولات خود یک محصول جدید اضافه کند یا یک خدمت جدید ارائه دهد و بخواهد بررسی کند که آیا اصلا انجام این کار سوددهی کافی را دارد یا خیر. نکته‌ی مهم دیگر این است که این فصل با فصل بازار ارتباط تنگاتنگ و دوطرفه‌ای دارد و از داده‌های هر کدام برای بهبود تحلیل در دیگری استفاده می‌شود.
سایر موارد
تا این‌جای کار تقریبا بیزینس‌پلن به بخش‌های پایانی خود نزدیک شده است. موارد دیگری نیز وجود دارد که ممکن است در طرحی وجود داشته باشد و در طرح دیگری وجود نداشته باشد. اما به طور کلی، مواردی نظیر تحلیل ریسک‌های کسب‌وکار و راه‌های مقابله با آن‌ها، تاثیرات اجتماعی کسب‌وکار، برنامه زمان‌بندی و گانت‌چارت‌های اجرای پروژه و ... از جمله بخش‌هایی هستند که در این فصل به آن‌ها اشاره می‌شود. هم‌چنین در صورتی که طرح کسب‌وکار یا طرح توجیهی برای یک نهاد ارائه‌‌دهنده‌ی تسهیلات و یا برای شرکت‌های دولتی یا نهادهای عمومی غیردولتی تهیه می‌شود، بهتر است در این بخش به شاخص‌های اثربخشی پروژه نظیر میزان اشتغال‌زایی طرح، امکان صادرات و مواردی از این دست نیز اشاره شود.
ضمائم و مستندات
در این بخش مستندات قابل ارائه که در طول مسیر تهیه‌ی بیزینس‌پلن به آن‌ها اشاره کرده‌اید را قرار دهید. مواردی نظیر خروجی‌های نرم‌افزار کامفار در تحلیل مالی، تصویر مجوزها و تاییدیه‌های اخذشده و ... از جمله مواردی هستند که در این بخش قرار می‌گیرند. گفتنی است در صورتی که طرح کسب‌وکار برای خود شرکت تهیه می‌شود و شرکت بنا ندارید آن را به دیگران ارائه دهید، می‌توانید در تدوین این فصل سختگیری کمتری داشته باشید.
در این یادداشت به انواع طرح کسب‌وکار اشاره کرده و بخش‌های مختلف آن را مورد ارزیابی قرار دادیم. نظر خود را در خصوص این یادداشت با ما به اشتراک بگذارید و چنانچه سوالی در هر کدام از بخش‌های مختلف آن دارید آن را در بخش کامنت‌ها مطرح کنید.
