تعریف دانش‌بنیان
در دنیای پرتحول امروز، زیربنای اقتصاد‌های صنعتی، از محوریت منابع به سمت محوریت سرمایه‌های فکری جابه‌جا شده و به همین دلیل عامل دانش به‌صورت روزافزون پراهمیت‌تر می‌شود. در چنین شرایطی شکل جدیدی از سازمان‌ها مورد نیاز است: سازمان‌هایی که به عنوان سامانه‌های مبتنی بر دانش شناخته شده و اصطلاحا شرکت‌های دانش‌بنیان نامیده می‌شوند و عاملی حیاتی برای توسعه اقتصادی در یک کشور هستند. در واقع این شرکت‌ها موتور رشد و توسعه محسوب می‌شوند. پس شکوفایی و رونق شرکت‌های دانش‌بنیان باعث نیل کشورها به سمت اقتصاد پایدار، دانش محور و پیشرو خواهد بود. کشور ما نیز جهت دستیابی به یک رشد و توسعه پایدار و فراگیر و رقابت در عرصه جهانی نیازمند یک تحول اقتصادی از سطح منبع محور به سمت اقتصاد دانش محور است. در این میان شرکت‌های دانش‌بنیان موتور توسعه و ایجاد چنین تحولی محسوب می‌شوند. در واقع اگر بپذیریم موتور توسعه و رشد اقتصادی کشورها در عصر حاضر، شرکت‌های دانش‌بنیان هستند، باید بتوانیم چارچوب و تعریف صحیحی از این شرکت‌ها مبتنی بر شرایط کشور داشته باشیم تا براساس آن بتوانیم اولا شرکت‌های دانش‌بنیانی که توسعه اقتصادی کشور را رقم می‌زنند به‌درستی شناسایی و حمایت کنیم، ثانیا بتوانیم جریان فن‌آفرینی را در کشور به سمت و سوی صحیح و موثری هدایت نماییم، ثالثا از هدررفت منابع مادی و حمایتی و نیز سرمایه‌های فکری در مسیرهای غیر‌موثر جلوگیری کنیم.
بنابراین، بنا بر تعریف آئین‌نامه تشخیص شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، این نوع شرکت، موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در یک راستا (گسترش اختراع و نوآوری) و در نهایت تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان (به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط) تشکیل می‌شود.
سوالات متداول دانش‌بنیانی
اولین گام جهت دانش‌بنیان کردن محصولات یک شرکت چیست؟
پاسخ: شرکت‌ها و موسسات باید به صورت رسمی در اداره کل ثبت شرکت‌های سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ثبت شوند. شرکت‌های متقاضی پس از تولید نمونه اولیه یا نمونه آزمایشگاهی خود بر مبنای آئین‌نامه مصوب کارگروه ارزیابی می‌توانند برای ثبت‌نام در سامانه جامع دانش‌بنیان جهت ارزیابی اقدام نمایند.
آیا می‌توان از ابتدا شرکت را به‌عنوان شرکت و یا موسسه دانش‌بنیان در اداره کل ثبت شرکت‌های سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ثبت نمود؟
پاسخ: خیر، ثبت شرکت در اداره کل ثبت شرکت‌ها به‌صورت عادی انجام شده و بعد از آن می‌توان وارد فرآیند ارزیابی جهت دانش‌بنیان شدن، شود.
آیا ثبت‌نام اشخاص حقیقی در سامانه امکان‌پذیر است؟
پاسخ: خیر، لازم است فرد ابتدا به‌صورت حقوقی شرکت یا موسسه‌ای را در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت برساند و بعد از اخذ شناسه ملی شرکت نسبت به ثبت نام شرکت در سامانه شرکت‌های دانش‌بنیان جهت ارزیابی اقدام نماید.
شرایط دانش‌بنیان شدن
شرکت دانش‌بنیان به چه معناست؟
پاسخ: بنا به تعریف آئین‌نامه تشخیص شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، این نوع شرکت، موسسه خصوصی یا تعاونی است که به‌منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در یک راستا (گسترش اختراع و نوآوری) و در نهایت تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان (به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط) تشکیل می‌شود.
کالاها و خدمات شرکت باید دارای چه شرایطی باشند تا به‌عنوان کالا و خدمات دانش‌بنیان پذیرفته شوند؟
پاسخ: کالاها و خدمات دانش‌بنیان مورد تائید باید هم‌زمان حائز سه شرط زیر باشد:
- سطح فناوری: کالاها و خدمات باید در حوزه فناوری‌های بالا یا متوسط به بالا باشند.
- مرحله تولید: کالاهای ارائه شده، باید در حال تولید بوده یا حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی (دارای قابلیت بررسی فنی) ساخته شده باشند. هچنین بهتر است خدمات دارای اسناد فروش نیز باشند.
- تسلط بر دانش فنی: شرکت باید طراحی اساسی و قابل توجهی مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه انجام داده باشد.
منظور از شرط سطح فناوری چیست؟
پاسخ: کالاها و خدمات باید در حوزه فناوری‌های بالا یا متوسط به بالا باشند، به این معنا که دانش فنی طراحی و ساخت نمونه آزمایشگاهی یا دانش فنی فرآیند تولید محصول به دلیل پیچیدگی فنی:
- به سختی قابل کپی‌برداری بوده و کسب آن از موانع اصلی ورود شرکت‌های دیگر به بازار باشد.
- نیازمند تحقیق و توسعه قابل توجه توسط تیم فنی خبره، برای کسب آن باشد.
- منجر به ایجاد خواص یا کارکردهای پیچیده‌ای در محصول شده باشد.
منظور از شرط «طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه» چیست؟
پاسخ: شرکت باید طراحی اساسی و قابل توجهی مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه، حداقل در یکی از موارد زیر انجام داده باشد:
- طراحی زیرسیستم اصلی کالا و خدمت
- طراحی یکپارچه‌سازی کالا و خدمت
- طراحی فرآیند (یا تجهیزات) تولید کالا و خدمت، مشروط به پیچیده‌بودن این فرآیند (یا تجهیزات) تولید
لازم به ذکر است، معیارهای فوق با توجه به حوزه فناوری محصولات شرکت‌ها، به‌صورت تفصیلی و عملیاتی در بسیاری از حوزه‌ها تبیین شده‌اند که شرکت‌ها جهت سنجش کالاها و خدمات محصولات خود با معیارهای دانش بنیان، از آن‌ها استفاده می‌نمایند.
انتقال فناوری معمولا به خرید مجموعه‌‌ای از ماشین آلات، مهارت‌ها، لایسنس و دانش فنی اطلاق می‌گردد.
شرط «طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه» از چه روش‌هایی قابل اثبات می‌باشد؟
پاسخ: لازم است شرکت براساس فعالیت‌های تحقیق و توسعه بر روی محصول یا فرآیند/تجهیزات تولید، طراحی قابل توجهی انجام داده باشد. طراحی مذکور باید براساس یک یا ترکیبی از روش‌های زیر، انجام شده باشد:
- طراحی داخلی: انجام طراحی مبتنی بر ایده و فعالیت‌های تحقیق و توسعه شرکت.
- مهندسی معکوس: انجام طراحی براساس فعالیت‌های تحقیق و توسعه بر روی مهندسی معکوس محصول شرکت‌های دیگر.
- انتقال فناوری به همراه ایجاد تغییرات اساسی: شرکت ابتدا دانش فنی را از طریق انتقال فناوری از مجموعه‌های بیرون از شرکت (از طریق خرید لایسنس، خرید تجهیزات، دریافت آموزش از شرکت‌های دیگر و ...) وارد کرده است، و در ادامه با انجام تحقیق و توسعه و طراحی، موفق به ایجاد تغییرات اساسی در محصول یا فرآیند یا تجهیزات پیچیده تولید، شده است.
اگر شرکتی با استفاده از ایده و طراحی داخلی محصولی را تولید کرده باشد، تسلط شرکت بر دانش فنی محصول چگونه احراز می‌شود؟
پاسخ: شرکت باید دانش فنی محصول را عمدتا به‌صورت داخلی توسعه داده باشد، به این معنا که بخش عمده دانش فنی طراحی یا ساخت (حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی)، مبتنی بر ایده و فعالیت‌های تحقیق و توسعه و از طریق توانمندی‌های فنی خود شرکت حاصل شده باشد.
آیا تسلط بر دانش فنی شرکت‌هایی که از مجموعه‌های دیگر انتقال فناوری انجام داده‌اند، تائید می‌شود؟
پاسخ: اگر شرکت دانش فنی محصول یا فرآیند پیچیده را از مجموعه‌های بیرونی (از طریق روش‌هایی نظیر خرید لایسنس، خرید تجهیزات و ...) کسب کرده باشد، برای تسلط بر دانش فنی محصول باید با انجام تحقیق و توسعه و طراحی، موفق به ایجاد تغییرات اساسی در محصول یا فرآیند (تجهیزات) پیچیده، تولید شده باشد تا تائید گردد.
نکته مهم
البته به منظور حمایت از همکاری‌های فناورانه، در صورتی که شرکت، دانش فنی محصول حائز سطح فناوری بالا (سطح ۱) را از طریق انتقال فناوری از مجموعه‌های داخل کشور وارد کرده ولی تغییرات اساسی در محصول یا فرآیند تولید آن نداده است، در صورت تسلط شرکت بر دانش فنی و منطق طراحی و دارا بودن سایر شرایط آئین‌نامه، محصول می‌تواند به صورت کالا یا خدمات مندرج در «فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان سطح ۲» مورد تائید قرار گیرد.
در این بخش به تعریف شرکت دانش‌بنیان و شرایط دانش‌بنیان شدن پرداختیم، در بخش دوم به «انواع شرکت‌های دانش‌بنیان و تفاوت‌های آن‌ها و حمایت‌ها و تسهیلاتی که شامل انواع شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود» می‌پردازیم.
